خوارج

« و كذلك جعلناكم امه وسطا لتكونوا شهداء علی الناس و يكون الرسول‏
عليكم شهيدا »( 1 )
در شب گذشته عرض شد كه اگر ما آن راهی را كه ائمه اطهار ( ع ) در
مقابل راههای ديگران برای ما باز كرده‏اند برويم ، هم از افراط و
تندرويهای بعضی مصون می‏مانيم و هم از تفريط و جمود بعضی ديگر . در روشهای‏
فقهی مثال زديم به افراطی كه در روش فقهی حنفی وجود دارد كه استدلالات‏
ذهنی ظنی را پايه قرار می‏دهد ، و نيز تفريط و جمودی كه در فقه احمد حنبل‏
وجود دارد . آنچه كه ما بين اين دو است يعنی فقه شافعی و فقه مالكی هم‏
راه معتدلی نيست ، مخلوطی است از جمودی كه در اينجاست و جهالتی كه در
ديگری است . يك جريان ديگر هم هست كه به آن اشاره می‏كنم و بعد وارد
مطلب ديگر می‏شوم و آن اينكه در جهان اسلام همانطوری كه در فروع دين‏
مسلكهائی پيدا شد ، در اصول دين هم مسلكهای زيادی پيدا شد كه در ميان‏
آنها از همه معروفتر دو نحله
پاورقی :
1 - سوره بقره ، آيه . 143

است : نحله اشعری و نحله معتزلی . اتفاقا اينها هم همانطورند يعنی مسلك‏
معتزلی مظهر افراط كاری و نحله اشعری مظهر جمود فوق العاده است .
معتزله افرادی بودند كه در زمان خودشان به روشنفكری معروف بودند .
روشنفكری به خرج می‏دادند و در اين كار افراط می‏كردند . مثلا اسم جن در
قرآن برده شده است : « قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن »( 1 ) و يك‏
سوره بنام " جن " داريم . اينها وجود جن را انكار می‏كردند و به طور كلی‏
هر چه كه با عقل جور در نمی‏آمد به اين معنی كه عقل آنان نمی‏توانست آن را
حل بكند فورا درصدد انكار آن برمی‏آمدند . اشاعره درست برعكس بودند ، هر
چيزی را به مفهوم محسوسش حمل می‏كردند يعنی برای هر چيزی يك معنای حسی‏
در نظر می‏گرفتند . مثلا ما كه می‏گوئيم فلانكس آمده است و گفته است ،
مقصود از اين " آمده است " اين نيست كه با پای خودش آمده بلكه يعنی‏
گفته است يا عقيده‏اش اينست . آنها آنقدر جمود به خرج می‏دادند كه‏
تعبيراتی را كه در قرآن راجع به خدا هست كه تعبيرات اولی و مجازی است‏
به واقع فرض می‏كردند . از همين احمد حنبل كه اشعری مذهب است سؤال‏
می‏كردند كه « الرحمن علی العرش استوی »يعنی چه ؟ خداوند بر تخت نشسته‏
يعنی چه ؟ می‏گفت : الكيفيه مجهوله و السؤال بدعه كيفيت را ما نمی‏دانيم‏
، كسی هم حق سؤال كردن ندارد . می‏گفت : " قرآن گفته است خدا روی تخت‏
نشسته است ، منتها
پاورقی :
1 - سوره جن ، آيه . 1

تخت چگونه است و نشستن چگونه ، ما نمی‏دانيم . " قرآن خودش می‏گويد خدا
جسم نيست ولی بر همه چيز احاطه دارد ، خدا با همه اشياء هست . اين چطور
می‏شود كه خدا تخت داشته باشد و روی آن بنشيند ؟ ! می‏گفت اين ديگر به ما
مربوط نيست .
در مقابل افراط كاری‏های معتزله كه در اينجور مسائل ترديد می‏كردند ،
اشاعره برعكس اگر در قرآن جاء ربك بود می‏گفتند خدا روز قيامت می‏آيد .
خدا را درست يك انسان فرض می‏كردند . اگر كسی می‏گفت اين حرفها با عقل‏
جور در نمی‏آيد می‏گفتند عقل حق مداخله ندارد . در اينجا هم باز روشی كه‏
ائمه راهنمائی كردند ، روشی بود كه نه اين بود و نه آن ، راه معتدل بود ،
راهی كه نه افراط كاری بيجا بود و نه جمود احمقانه .
امشب می‏خواهم مثالهائی برای جمودهائی كه در تاريخ اسلام پيدا شده و
ضربه‏هائی به اسلام زده است ذكر كنم . اولين جريان جمود آميزی كه در تاريخ‏
اسلام پيدا شد جريان " خوارج " بود . خوارج به اسلام زياد ضربه زدند و
ضربه اينها نه تنها از اين ناحيه بود كه مدتی فساد كردند ، ياغی شده و
اشخاص بيگناهی از جمله اميرالمؤمنين را كشتند ، بلكه غير از اينها ضربه‏
بزرگی به عالم اسلام وارد ساختند . خلاصه يك نوع خشكه مقدسی داشتند .
تاريخچه خوارج از اينجا شروع می‏شود :
اينها گروهی از اصحاب اميرالمؤمنين بودند و در جنگ صفين در لشكر
اميرالمؤمنين شركت داشتند . اين جنگ چندين ماه طول كشيد . البته گاهی‏
هم متاركه می‏شد ولی مجموع مدت جنگها را چهارده ماه نوشته‏اند . اواخر كار
و در آخرين جنگ

لشكر اميرالمؤمنين داشتند فاتح می‏شدند . در اينجا عمروبن العاص كه مشاور
معاويه بود نيرنگی به كار برد يعنی از خشك مغزی و جمود فكری يكعده از
اصحاب اميرالمؤمنين استفاده كرد . قضيه از اين قرار بود كه از اولی كه‏
دو لشكر روبرو شدند ، اميرالمؤمنين به معاويه پيشنهاد می‏كرد كه كاری بكن‏
كه ميان مسلمين جنگی صورت نگيرد ، و معاويه حاضر نمی‏شد ، تا آخرين جنگی‏
كه در آن چيزی نمانده بود كه لشكر معاويه ريشه كن بشود ، به دستور عمروبن‏
العاص قرآنها را جمع آوری و سرنيزه‏ها كردند ، به لشكر علی ( ع ) گفتند
كه بين ما و شما كتاب خدا است . تا اينها اين كار را كردند يكعده از
اصحاب اميرالمؤمنين دست از جنگ كشيدند و آن انضباط نظامی را كه در
جنگ حكمفرما است كنار گذاشتند و حال آنكه قاعده اينست كه سرباز بايد
تابع فرمانده خودش باشد چه او را لايق بداند و چه نداند . گفتند قضيه‏
تمام شد ، قرآن در ميان آمد ، نمی‏شود جنگيد .
عده‏ای از اصحاب اميرالمؤمنين كه در رأس آنها مالك اشتر بود ترتيب‏
اثر ندادند ، فهميدند نيرنگ است ، در اين موقع كه كار جنگ دارد خاتمه‏
می‏يابد و عنقريب است كه آنها شكست بخورند متوسل به اين حيله شده‏اند .
اعتنا نكردند . ولی افرادی كه گول خورده بودند آمدند خدمت حضرت كه يا
علی ! فورا به مالك دستور بده جنگ را كنار بگذارد و قرآن ميان ما باشد
. حضرت فرمود اينها دروغ می‏گويند ، اينها نقشه است ، اصلا معاويه اهل‏
قرآن نيست ، عقيده به قرآن ندارد ، تا احساس كرده است كه شكستش قطعی‏
است برای اينكه جلوی جنگ را بگيرد اين كار را

كرده است . گفتند نه ، بالاخره هر چه باشد قرآن است ، تو می‏گوئی ما
شمشير به قرآن بزنيم ؟ ! تو می‏گوئی احترام قرآن را رعايت نكنيم ؟ فرمود
ما به خاطر احترام قرآن دستور جنگ می‏دهيم . البته قرآن احترام دارد اما
قرآن واقعی كه وحی خدا است در دل من است ، صفحه كاغذ كه خط قرآن روی آن‏
نوشته شده است هم در درجه چندم احترام دارد و بايد احترام داشته باشد
اما نه در جائی كه كار مهمتری هست . اينجا پای حقيقت قرآن درميان است‏
و پای نوشته كاغذ .
اما مگر اين افراد جامد خشك مغز می‏توانستند اين حرف را بفهمند ؟
می‏گفتند بگو مالك برگردد . اينقدر اصرار كردند كه حضرت به مالك فرمود
دست از جنگ بردارد . مالك پيغام داد عنقريب است كه كار تمام بشود ،
بگذار جنگ را ادامه بدهيم . اينها گفتند مالك كافر شده است ، اگر
مالك برنگردد ترا می‏كشيم . چندين هزار مرد با شمشيرهای كشيده بالای سر
علی ايستاده بودند كه يا بايد مالك برگردد يا ترا می‏كشيم . حالا ببينيد
جمود ، بی فكری ، خشك مغزی چه می‏كند ؟ ! چه جور كار خودش را در آنجا
كرد كه حضرت به مالك پيغام داد اگر می‏خواهی مرا زنده ببينی ، برگرد .
جنگ متاركه شد . گفتند كتاب الله بايد بين ما حكومت بكند . حضرت‏
فرمود كتاب الله مانعی ندارد . پيشنهاد شد كه يك نفر از اين طرف و يك‏
نفر از آن طرف انتخاب بشود تا حكم باشند و هر چه آنها حكم كردند همان‏
كار را بكنند . معاويه عمرو بن العاص را حكم قرار داد . اميرالمؤمنين‏
فرمود مرد ميدان او عبدالله بن

عباس است . همين خشكه مقدسها گفتند او قوم و خويش تو است ، بايد
يكنفر بيطرف باشد . روی خشكه مابی اين حرف را زدند . حضرت فرمود مالك‏
اشتر برود . آنها گفتند نه ، آن را هم قبول نداريم . خودشان آمدند يك‏
آدم كودن احمقی كه حتی تمايلات ضدعلی داشت يعنی ابوموسی اشعری را
انتخاب كردند . ابوموسی آمد و آن جريان مفتضح رسوا اتفاق افتاد .
اينجا بود كه فهميدند اشتباه كرده‏اند ولی باز اشتباه خودشان را به طور
ديگری توجيه كردند . نگفتند از اول ما اشتباه كرديم كه دست از جنگ‏
برداشتيم . نگفتند كه ما اشتباه كرديم كه ابوموسی را انتخاب كرديم .
گفتند اشتباه ما در اين بود كه ما حكميت را قبول كرديم و قبول حكميت‏
كفر است ، داوری كردن انسان كفر است چون لاحكم الا الله حكم مال خداست .
دائما می‏گفتند اين كار غلط بود ، اين كار كفر بود ، استغفرالله ربی و
اتوب اليه . آمدند سراغ علی ( ع ) كه تو هم بايد توبه بكنی . حضرت‏
فرمود حكميت كار غلطی بود و شما كرديد ولی كفر نيست . گفتند نه ،
حكميت كفر است و بايد توبه كنی . حضرت هم اين كار را نكردند . آنها
گفتند كفر و الله الرجل به خدا اين مرد كافر شده ، و حكم ارتداد علی را
صادر كردند . بعد خود اينها ياغی شدند و لذا به نام خوارج ناميده شدند .
اصول و فروعی برای خودشان ترتيب دادند و فقهی برای خودشان درست كردند .
فقه خوارج فقه مخصوصی است . عقايد فقهيشان بسيار جامد است . گفتند
تمام فرق اسلامی كافرند غير از ما و هركسی كه گناه كبيره مرتكب بشود كافر
است . يك فقه به اصطلاح

مضيق ، تنگ و تاريك به وجود آوردند . به همين دليل اينها بعدها منقرض‏
شدند چون اساسا فقه اينها فقه عملی نبود ، نمی‏شد جامعه‏ای خود را پايبند
به اين فقه بكند و بتواند به زندگی خود ادامه بدهد . البته اينها سالها
وجود داشتند و با خلفای بعد هم مخالفت كردند چون با تمام خلفا مخالف‏
بودند . با عثمان خوب نبودند . می‏گفتند عثمان نيمه اول عمرش خوب بود ،
نيمه دومش بد . با علی خوب نبودند می‏گفتند اوائل خوب بود ولی بعد آن‏
وقتی كه تن به حكميت داد العياذبالله كافر شد . با معاويه براستی دشمن‏
بودند . معاويه را از علی هم بدتر می‏دانستند و بعد هم با تمام خلفا بد
بودند و با همه جنگيدند تا بالاخره منقرض شدند .
خوارج به تعبير اميرالمؤمنين سوء نيت نداشتند ، كج سليقه بودند ، جمود
فكری داشتند . در نهج البلاغه ، حضرت می‏فرمايد : « لا تقتلوا الخوارج بعدی‏
، فليس من طلب الحق فاخطاه كمن طلب الباطل فادركه » ( 1 ) مقايسه‏
می‏كرد ميان خوارج و اصحاب معاويه . فرمود بعد از من خوارج را نكشيد ،
اينها با اصحاب معاويه خيلی فرق دارند ، اينها دنبال حق هستند ولی‏
احمقند ، اما آنها از اول دنبال باطلند و به آن هم رسيدند . جمله ديگری‏
حضرت درباره اينها دارد كه خيلی عجيب است ، می‏فرمايد : « فانی فقأت‏
عين الفتنه ، و لم يكن ليجتری عليها احد غيری » ( 2 ) اين را همه‏
نوشته‏اند كه اين جمله را حضرت بعد از فراغ از كشتن خوارج فرموده است .
فرمود : من
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، خطبه . 59
2 - نهج البلاغه ، خطبه . 91

بودم كه چشم فتنه را از سرش در آوردم . غير از من احدی جرأت اين كار را
نداشت . و راست هم هست . ما اگر بخواهيم در يك موضوع خدا را شكر
بكنيم كه در زمان علی نبوديم ، حق داريم برای اينكه اگر در آن زمان‏
می‏بوديم آنقدر ايمان نداشتيم كه در آن موضوع ثابت قدم بمانيم . مثلا ممكن‏
است ما اگر در زمان علی ( ع ) بوديم در جنگ جمل شركت می‏كرديم ، در
جنگ صفين هم شركت می‏كرديم ولی باور نكنيد اگر ما با علی می‏بوديم جرأت‏
می‏كرديم كه در جنگ خوارج هم شركت بكنيم برای اينكه آنجا علی به جنگ‏
كسانی رفت كه قائم الليل وصائم النهار بودند يعنی مردمانی كه از سرشب‏
تا صبح عبادت می‏كردند و روزها روزه دار بودند و در پيشانی آنها آثار
سجده بود : جباها قرحه پيشانيهائی كه از بس سجده كرده بودند قرحه دار
شده بود . چه كسی جرأت داشت با اينها بجنگد ؟ ! فقط علی می‏توانست ،
چون به ظاهر نگاه نمی‏كرد ، با اينكه علی اقرار می‏كند كه اينها مردمانی‏
متظاهر و دروغگو نبودند . عمده اينست . اگر منافق می‏بودند مهم نبود ولی‏
خير ، اينها نماز می‏خواندند در شبها ، و روزها روزه‏دار بودند ولی وجودشان‏
برای اسلام خطر است ، جامدهائی هستند كه برای اسلام ضررشان از دشمنان اسلام‏
بيشتر است . و اگر علی در آن روز شمشير به روی خوارج نكشيده بود و اگر
شخصيت علی نبود و آن نصوصی كه پيغمبر درباره علی كرد نبود و بعد هم اگر
آن مقام علی ، ايمان علی ، زهد و تقوای علی نبود ، بعد از علی هم هيچ‏
خليفه‏ای قدرت نداشت با خوارج بجنگد ، هيچ سربازی جرأت نمی‏كرد به جنگ‏
خوارج برود . ولی چون علی پيشقدم شده بود آنها هم با خوارج

می‏جنگيدند . می‏گفتند اينها كسانی هستند كه علی با اينها جنگيده است ،
اگر جنگيدن با اينها خلاف حق بود علی با اينها نمی‏جنگيد . نوشته‏اند كه‏
يك شب حضرت در ميان كوچه و بازار با يكی از اصحاب عبور می‏كرد ، يك‏
وقت زمزمه سوزناك دلربائی از قرآن شنيدند كه اين آيه را می‏خواند :
« امن هو قانت آناء الليل ساجدا ». . . ( 1 ) كسی كه همراه حضرت بود
پاهايش خشك شد ، گفت اين چه مرد سعادتمندی است ! خوش به حال او !
حضرت فرمود خير ، غبطه به حال او نخور . قصه گذشت . بعد از مدتی كه‏
جريان خوارج پيش آمد اتفاقا همان شخص خدمت حضرت بود . در ميان كشتگان‏
عبور می‏كردند . به جنازه مردی رسيدند . حضرت به آن شخص صحابی فرمود اين‏
همان مردی است كه آن شب تلاوت قرآن می‏كرد .
عقيده اينها در باب امر به معروف و نهی از منكر اين بود كه تقيه به‏
معنای تاكتيك به كار بردن لزومی ندارد . اين منطق را كه ما داريم كه‏
بايستی عقل را دخالت داد و فكر سود و ضرر را كرد و اگر ديدی سودش از
ضررش زيادتر است اقدام كن ، خوارج می‏گفتند اينجور نيست بايد امر به‏
معروف و نهی از منكر بكنيم هر جور كه بشود . يك نفر تنها می‏آمد در حضور
يك خليفه سفاك مانند " عبدالملك " می ايستاد با علم به اينكه يك‏
پول اثر نمی‏بخشد ، با علم به اينكه اين حرفی كه می‏زند ممكن است باعث‏
كشته شدنش بشود و هيچ فائده‏ای هم ندارد . به او فحش می‏داد و بعد هم‏
كشته می‏شد و تمام می‏شد . علی سبب انقراض آنها شد .
پاورقی :
1 - سوره زمر ، آيه . 9

بزرگترين علت انقراض آنها اين بود كه منطق را در كار خودشان دخالت‏
نمی‏دادند بالاخص در امر به معروف و نهی از منكر ، و حال آنكه بايد منطق‏
را دخالت داد .
اولين جريان جمودی كه در دنيای اسلام پيش آمد همين جمودی است كه اينها
به خرج دادند . اگر بخواهيد بفهميد جمود با دنيای اسلام چه كرده است ،
همين موضوع را در نظر بگيريد كه علی بن ابی طالب را چی كشت ؟ يك وقت‏
می‏گوئيم علی را كی كشت و يك وقت می‏گوئيم چی كشت ؟ اگر بگوئيم علی را
كی كشت ؟ البته عبدالرحمن بن ملجم ، واگر بگوئيم علی را چی كشت ، بايد
بگوئيم جمود و خشك مغزی و خشكه مقدسی . همينهائی كه آمده بودند علی را
بكشند از سر شب تا صبح عبادت می‏كردند . واقعا خيلی تأثر آور است . علی‏
به جهالت و نادانی اينها ترحم می‏كرد ، تا آخر هم حقوق اينها را از بيت‏
المال می‏داد و به اينها آزادی فكری می‏داد . بالاخره توطئه چيدند كه سه نفر
را از بين ببرند . همان جريان توطئه‏ای كه می‏دانيد . تنها كسی كه موفق شد
عبدالرحمن بود و البته او از ديگران هم كمك گرفت .
ابن ابی الحديد می‏گويد : اگر می‏خواهيد بفهميد كه جمود و جهالت چيست ،
به اين نكته توجه كنيد كه اينها وقتی كه قرار گذاشتند اين كار را بكنند ،
مخصوصا شب نوزدهم رمضان را انتخاب كردند . گفتند ما می‏خواهيم خدا را
عبادت بكنيم و چون می‏خواهيم امر خيری را انجام بدهيم پس بهتر اينست كه‏
اين كار را در يكی از شبهای عزيز قرار بدهيم كه اجر بيشتری ببريم .

در شب نوزدهم ماه مبارك رمضان آن كاری را كه نبايستی بكنند ، كردند .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: